जाडो छल्न बेँशी सारिंन थाले बझाङका भेडीगोठ

धनगढी । चिसोबढेसँगै बझाङको उच्च लेकालि भेगमा छोडिएका भेडा, च्याङ्ग्रलाई बेँशी झर्न थालिएको छ । उच्च हिमाली क्षेत्रमा अत्यधिक चिसो बढ्न थालेपछि भेडीगोठ बेँशीतर्फ झार्न थालिएको भेडा गोठालाले जनाएका छन् ।

जाडोका कारण भेडा दुब्लाउने र मर्ने समस्या हुनथालेपछि वेँसितर्फ झर्नेथालेको भेडा गोठालले जनाएका छन् । ‘उच्च हिमाली भेमा हिमपात भएपछि चिसो पनि बढेको छ,’ बझाङको छविस पाथिभेरा गाउँपालिका–५ का ललित जाग्रीले भने, ‘हिमपातका कारण खान नपाउँदा भेडा दुब्लाउनुका साथै मर्न थालेपछि वेँसी झरेका हौं ।’ बझाङको साइपाल, सुर्मा, छविसपाथीभेरा र तल्कोट गाउँपालिका तथा बुङ्गल नगरपालिकाका भेडापालक चरनका लागि वर्षायाममा भेडा सहित लेकतिर जाने र हिँउदमा बेँशी झर्ने गर्दछन् ।

चार हजार मिटरभन्दा अग्लो पाटनमा भेडा चराउनु यस क्षेत्रका भेडापालकको दिनचर्या भएको र चिसो बढेकाले मङ्सिरमै बेँशीतिर झर्न थालेका हुन् । बुङ्गल नगरपालिका– २ लौनेका किशोर धामीले आफ्ना डेढसय भेडा लिएर जाडो छल्न बेँशी झरेको बताए । भेडा चराउने गरेको हिमाली पाटनमा चिसो बढ्न थालेपछि सँगै गएका अन्य भेडापालक बेँशी झरेको उनले बताए । धामीसँगै सोही गाउँका नरबहादुर धामी, जय धामी, हर्क धामीलगायतले छ महिना धौलाढुङगा, चुफी, जलजला र रेलागाडका पाटनमा बिताएको बताए । उनीहरु ८ सय भन्दा बढी भेडाबाख्रा लिएर जेठको पहिलो साता भेडा चराउन पाटनतिर गएका थिए ।

वर्षौदेखि पाटनमा भेडा चराउने गर्दै आउनुभएका उनीहरले यसबर्ष चिसो निक्कै बढेको बताए। चिसो बढेसँगै भेडा मर्नथालेपछि यसपाली छिट्टै भेडालाई बेँशी झारिएको हो । चिसो बढेसँगै भेडाले बेँशीतिर झर्ने सङ्केत गर्ने गरेको अर्का भेडापालक जय धामीले बताए । ‘गर्मी बढेपछि बेँशीबाट भेडा लेकतिर जान खोज्छन्, उनले भने,‘लेकमा जाडो बढेपछि बेँशीतर्फ झर्छन्,  उच्च हिमाली क्षेत्रमा बस्न रुचाउने भेडाले धेरै चिसो पनि सहदैनन् र बढी गर्मी पनि मन पराउँदैनन्, सोही अनुसार हामीले पनि गोठ सार्ने गर्नुपर्छ ।’

कात्तिकदेखि फागुन लाग्दासम्म उच्च क्षेत्रमा अत्यधिक चिसो हुने भएकाले बेँसीतिर झर्ने गरेको जयको भनाइ थियो । यता छविसपाथीभेरा गाउँपालिकाका शुक्र बोहरा पनि ३ सय भेडाको बथानसहित आफ्नै गाउँ बुडखोरी झरेका छन् । टकरमाली, रिखैन, मटामेला, खार, जामनाडाँडा लगायत क्षेत्रमा महिनौं दिन बिताएका उनिले जाडो बढेसँगै भेडीगोठ लिएर बेँशी झरेको बताए । ‘जाडोयामका केही समय लेकाली क्षेत्रमा टम्म हिउँ पर्छ,’ उनले भने, ‘भेडापालक घुमन्ते शैलीमा हिमाली क्षेत्रमा हिउँ पर्न थालेसँगै बेँशी झर्ने र गर्मी बढेसँगै हिमाली भेगतिर जाने गर्दछन् ।’

फागुन अन्तिमसम्म बेँशीमै रहने र  गर्मी बढेसँगै चैत महिनामा लेकतिर जाने बोहराको भनाइ थियो । चर्को गर्मी र ज्यादै चिसो सहन नसक्ने भेडालाई अहिले जाडोबाट बचाउनकै लागि बेँशी झार्न थालिएको समेत उनले बताए । वर्षभरि लेकबेँशी गरेर भेडापालन व्यवसायमा लागिरहेकालाई हिँउदको समयमा भने सास्ती हुने गरेको छ । चरनका लागि लेकाली क्षेत्र खुला हुने भए पनि बेँशी झर्दा सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहले चरन सुविधा उपलब्ध नगराउँदा हिउँदमा समस्या भोग्नुपरेको भेडापालकले गुनासो गरे ।

‘व्यवसायी लाई सामुदायिक वनको नाममा स्थानीयवासीले अनावश्यक दुःख दिन थलिएको छ,’ छविस पाथिभेरा गाउँपालिकाका हर्क धामीले भने,‘ जसका कारण परम्परादेखि गर्दै आएको मात्रै नभई व्यवसाय नै सङ्कटमा पर्नथालेको छ ।’ हिलेदेखि भेडा चर्ने, हिँड्ने र बास बस्ने ठाउँमा स्थानीयवासीले वन संरक्षण गर्ने भन्दै चरिचरन गर्न नदिएपछि बेँशी झार्दा भेडा चराउन समस्या हुने उनले बताए ।

सामुदायिक वनमा भेडा चराएबापत सामुदायिक वनलाई शुल्क तिर्नुपर्छ । बिरानो ठाउँमा भेडाबाख्रा चराउदा राति बास बसेको ठाउँमा ढुङ्गा हान्ने, मदिरा खाएका समूह आएर दुःख दिने गर्छन्। ”केही वर्ष अघिसम्म यहाँका अधिकांश मानिसको मुख्य पेशा नै भेडापालन थियो । अहिले भेडा, च्याङ्ग्रा पाल्ने पेशाप्रतिको आकर्षण क्रमिक रूपमा घट्दै गएको छ । चरन क्षेत्रको अभावले र पछिल्ला पुस्ताका युवाको वैदेशिक रोजगारको मोहका कारण पनि यो पेसा सङ्कटमा परेको स्थानीय जोगी धामी बताउँछन् । ‘पछिललो पिडिका युवा दुःख गर्न चाहदैनन्,’ धामीले भने,‘आफ्नै ठाउँमा काम गर्न लाज मानेर विदेश तर्फ जान्छन्, यसले हाम्रो पौरखि पेशा संकटमा पर्नथालेको छ ।’ उनले सामुदायिक वनका नाममा जताततै उपभोक्ता समिति गठन हुँदा पनि भेडा, च्यांंग्रा  पाल्ने व्यवसाय संकटमा परेको बताए । अहिले बझाङका अधिकांस स्थानमा सामुदायिक बनले चरिचरणमा रोक लगाएको छ ।